Giza eskubideak Mendebaldeko Saharan
1975ean Marokok Mendebaldeko Sahara okupatu zuenetik, saharar biztanleek giza eskubideen urraketa sistematikoak, gizarte-segregazioa eta bazterketa politikoa pairatzen dituzte. Hegoak informazio hutsunea betetzen eta saharar herriarentzako egia, justizia eta erreparazioa lortzeko prozesuetan aurrera egiten laguntzen die giza eskubideen erakunde sahararrei. Orrialde honek, bada, bide-laguntza horretan sortutako baliabide guztiak biltzen ditu.
2010ean, Carlos Martin Beristainen aholkularitzarekin eta Eusko Jaurlaritzaren eta Euskal Fondoaren laguntzarekin, Hegoak saharar herriarekin giza eskubideen arloan lan egiteko apustu estrategikoa egin zuen, hain zuzen ere, Mendebaldeko Sahara okupatuan egindako giza eskubideen urraketak ikertuz. Geroago, 2012an, lan hura indartua izan zen Aranzadi Zientzia elkarteak horretan sartu zenean, Francisco Etxeberria mediku eta antropologo forentsearen zuzendaritzapean.
Prozesu horren lehen emaitza Memoriaren Oasia, Memoria historikoa eta giza eskubideen urraketa Mendebaldeko Saharan txostena izan zen (Hegoa, 2012). Horretan, emakume eta eta gizon sahararrek 1975etik 2011ra bitartean pairatutako giza eskubideen urraketa gehienak erakusten dituen lagin adierazgarria (261 lekukotza) biltzen dute, hala nola bonbardaketak, desagertze behartuak, torturak edo sexu-indarkeria. Halaber, txostenean Marokok egindako egia, justizia eta erreparazio neurrien analisia egiten dute eta Sahararen kasuan egiteke dagoen agenda aztertzen dute.
Memoriaren Oasia txostenean jasotako urraketetatik abiatuta eta Euskal Fondoaren diru-laguntzarekin, Hegoak gai horretan sakontzeko hainbat lan egin eta argitaratu ditu honako hauei buruz: zibilen aurkako bonbardaketak, hobi komunak, desagertze behartua eta egia jakiteko eskubidea, minen biktimak, emakumeen giza eskubideen urraketak, memoria historikoa eta emakume sahararren erresistentziak...
Prozesu horretan, Hegoak Mendebaldeko Saharako giza eskubideen arloan lan egin du, genero ikuspegia eta ikuspegi feminista erabiliz. Emakume sahararrei eta memoria historikoari buruzko lana Irantzu Mendiak koordinatu du eta zenbait argitalpen eman ditu, hala nola Memoria y resistencias de las mujeres en el Sáhara Occidental (Hegoa, 2016) lana. Bestalde, arlo horretan egindako lana NBEren Segurtasun Batzordearen Emakumeei, bakeari eta segurtasunari buruzko 1325 Ebazpenean oinarritu da. Ebazpen horrek, bada, emakumeen babesa, gatazkek gizonengan eta emakumeengan dituzten inpaktu desberdinen aintzatespena eta bakearen eraikuntzari lotutako inpaktuak lantzen ditu.
Ildo horretan, 2022an Hegoak Gertatutako guztia argitan jarri. Emakumeen giza eskubideen urraketak Mendebaldeko Sahara okupatuan (1975-2021) txostena egin zuen, okupatutako lurraldeetako zenbait saharar defendatzailerekin batera. Txostenak adin desberdinetako zenbait emakume sahararren 81 lekukotza lazgarri biltzen ditu. Izan ere, emakume horiek giza eskubideen urraketa bat edo batzuk pairatu dituzte Marokoren eskutik, saharar lurraldearen okupazio zibila eta militarra hasi zenetik gaur egunera bitartean: bizitzeko eskubidearen urraketak, tortura eta beste tratu edo zigor krudel, anker eta apalesgarriak, sexu-indarkeria, askatasunaren eta segurtasun pertsonalaren urraketak, lekualdatze behartua eta eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalen urraketak. Ikerketak, emakume sahararren aurka erabilitako indarkeriaren maiztasuna erakusten du eta patroiak identifikatzen ditu. Indarkeria horren erantzuleei buruzko informazioa ere ematen du eta horren ondorioak edo inpaktuak dokumentatzen ditu, alderdi fisikoari, psikologiko-emozionalari eta sozio-familiarrari dagokienez. Halaber, emakumeek ondorio horiei aurre egiteko eta suspertzeko dituzten estrategiak erakusten ditu. Ikerketak, gainera, emakume biktimek justizia lortzeko dituzten aukerak aztertzen ditu, baita erreparazioaren eta ez errepikatzeko bermeen arloan egiten dituzten demanda motak.
Hegoak, arlo horretan, erakunde sahararrek giza eskubideen arloan dituzten gaitasunak sendotzea du helburu, memoria historikoa berreskuratzeko prozesuak landu eta lideratuko dituzten tokiko talde gaituak osatu ahal izateko. Talde horiek ikerketa, salaketa eta eragin lana egingo dute giza eskubideen urraketen arloan. Helburu horrekin ere, erakunde sahararrentzako gida eta tresna metodologikoak egiten dituzte.
Argitalpenak, dokumentalak eta beste baliabide batzuk
 |
Insumisas. Mujeres en lucha en el Sáhara Occidental Documental (26'). Dirección: Laura Dauden y Miguel Angel Herrera. 2023. |
|
 |
Mendia Azkue, Irantzu; Guzmán Orellana, Gloria; Montenegro Garay, Tatiana; Djimi, El Ghalia; Baali, Mina; Boutanguiza, Salha; (et al.) 2022. |
|
 |
Rodríguez-Bronchú Carceller, Helena; Citroni, Gabriella 2019. |
|
 |
Memoria histórica de las mujeres en el Sáhara Occidental Mendia Azkue, Irantzu; Guzmán Orellana, Gloria 2016.
|
|
 |
El fuego escondido: las víctimas de minas en el Sáhara Occidental Martín Beristain, Carlos; Sepúlveda Aparicio, Gisela; Escobar Casas, Edi 2017. |
|
 |
Truth, justice and reparation in the Western Sahara Martin Beristain, Carlos; González Hidalgo, Eloísa 2016. |
|
 |
En tierra ocupada. Memoria y resistencia de las mujeres en el Sáhara Occidental Mendia Azkue, Irantzu; Guzmán Orellana, Gloria 2016. |
|
 |
Los otros vuelos de la muerte. Bombardeos de población civil en el Sáhara Occidental Martín Beristain, Carlos; Martínez Torres, Antonio; Valencia Villa, Alejandro; Campo Lladó, Sergio 2015. |
|
 |
Saber al fin. Fosas comunes, desaparición forzada y derecho a la verdad en el Sáhara Occidental Martín Beristain, Carlos; Etxeberria Gabilondo, Francisco; González Hidalgo, Eloísa; Campo Lladó, Sergio; Herrasti Erlogorri, Lourdes 2015. |
|
 |
Martín Beristain, Carlos; Etxeberria Gabilondo, Francisco Exposición. 2014. |
|
 |
Memorias nómadas. Dolor y resistencia en el Sáhara Occidental Martín Beristain, Carlos; Gil, Alonso; Guzmán, Federico 2014. |
|
 |
Martín Beristain, Carlos; Etxeberria Gabilondo, Francisco 2013. |
 |
Documental (25'02"). Edición: Eztizen Miranda. Coordinación: UPV/EHU y Aranzadi.
2013. |
|
 |
Documental (27'25"). Edición: Eztizen Miranda. Coordinación: UPV/EHU y Aranzadi. 2013. |
 |
Martín Beristain, Carlos; González Hidalgo, Eloísa 2012
|
|
 |
Martín Beristain, Carlos; González Hidalgo, Eloísa 2012 |
Informazio gehiago:
Esteka horri jarraituz, Hegoak giza eskubideen aldeko erakunde sahararrei laguntzeko egindako lanean argitaratutako baliabide gehiago kontsultatu ahal izango dituzu.